Laatste update op 18 november 2017
In het hoofdstuk ‘Commedia dell’Arte‘ een verdwenen toneelkunst’ kun je meer lezen over de oorsprong van onze poppenkastheld Jan Klaassen. Kunstschilder Giandomenico Tiepolo (1727-1804) maakte een prachtige serie etsen van deze toneelfiguur, die voortvloeit uit de Commedia dell’Arte. In Venetië heette hij Pulcinella.
Giandomenico was een zoon van de bekendere Giambattista Tiepolo, een bekende kunstschilder uit Venetië. Ze werkten samen aan grote projecten. Hun stijl wordt getypeerd als rococo. De rococo is als kunststroming te dateren tussen circa eind 17e eeuw tot de late 18e eeuw. Volgens Little (Kunst begrijpen) is de stijl met kleuren als hemelsblauw en oudroze luchtiger en eleganter dan de barok. Speelsheid en emotie zijn ook kenmerken van de rococo. De stijlen van vader en zoon worden trouwens in diverse bronnen verschillend getypeerd.
Giandomenico is vooral bekend van zijn Pulcinella-reeks, een serie van meer dan 100 etsen waarin hij het dagelijkse leven van de figuur Pulcinella uit de Commedia dell’Arte tot leven brengt. De serie is geschilderd onder de titel ‘Entertainment voor de kinderen’ (divertimento per li regazzi). Hij schilderde de serie tussen 1793 en 1804.
Commedia dell’Arte
De schilder had een voorkeur voor het weergeven van situaties uit het leven van alledag. Hij maakte meer dan 100 tekeningen met Pulcinella in de hoofdrol, een van de standaardkarakters uit de Commedia dell’Arte, het straattoneel dat al eeuwen zeer populair was bij het volk. Giandomenico was overigens een tijdgenoot van de Venetiaanse schrijver Carlo Goldoni die zo belangrijk was in de geschiedenis van de Commedia dell’Arte (zie hoofdstuk 8).
Giandomenico schilderde fresco’s die een licht, kleurrijk palet hadden. Ik heb mij gelaafd aan twee fresco’s van zijn hand met Pulcinella in de hoofdrol, te zien in Ca’ Rezzonico en die twee licht ik uit: ‘Pulcinella en de acrobaten’ en ‘Pulcinella op vakantie’.
‘Pulcinella en de acrobaten’
Pulcinella en de acrobaten – Tiepolo 1793
Op dit fresco met de Italiaanse titel ‘I Saltimbancs e Pulcinelli’ staat Pulcinella rechts afgebeeld, naast een vrouwelijke figuur. Hij houdt een kleine Pulcinella vast (een kind lijkt het) en bekijkt de capriolen van de zanni nauwlettend. Een is zijn hoed verloren; die ligt rechts op de grond.
Als je goed kijkt, zie je ook in het publiek de typische conische hoed die Pulcinella draagt. Ook dragen een paar toeschouwers een masker. Pulcinella heeft geen actieve rol gekregen in het stuk. Je kunt je afvragen waarom hij aan de zijlijn staat. Wie is bovendien de kleine Pulcinella die hij vasthoudt (een kind dat bij het toneelgezelschap hoort?). Houdt Pulcinella de kleine opzij om zelf beter te kunnen kijken, of moet hij hem tegenhouden omdat ie wil meedoen? En dan: waarom zou hij niet mee mogen doen? De arm omhoog lijkt een protestgebaar
De setting van Commedia dell’Arte is goed te herkennen aan de scheiding tussen publiek en toneel, hoewel er geen podium is. Pulcinella is natuurlijk een standaardkarakter van de Commedia dell’Arte en je herkent ook meteen de buitelingen van de zanni. Het fresco draait eigenlijk om Pulcinella: hij is oververtegenwoordigd, want: groot, klein en via de hoeden op de achtergrond. Hij heeft de typische uiterlijke kenmerken die bij zijn karakter horen: de hoed, een scherpe haakneus en de witte kleren. Het is niet goed te zien of hij een andere misvorming (bochel) heeft, maar dat is goed voor te stellen als je andere fresco’s van Tiepolo met dit onderwerp bekijkt, zoals Pulcinella op vakantie.
‘Pulcinella op vakantie’
fresco, 1793
Museo del Settecento Veneziano
Ca’ Rezzonico, Venice
Giandomenico Tiepolo (1727-1804)
Dit fresco van Tiepolo toont zes Pulcinelli met een hond, een karaf en een badmintonracket plus pluim. Een Pulcinella ligt te slapen op een kleed. Hij lijkt laveloos. Het is niet goed te zien wat de staande figuur onder zijn arm heeft. Het lijkt een kleedje. Ze dragen allemaal de witte kleren en de conische hoed. Ook de fysieke kenmerken zijn duidelijk aanwezig: de haakneus, een bochel, een vreemd-gevormde borstkas. Het lijkt erop dat de meeste linkse figuur ook een kleine Pulcinella draagt, net zoals in het vorige fresco. Het is helaas niet goed te zien. Op dit schilderij is de toneelfiguur volledig buiten het toneelspel geplaatst. De titel is ‘Pulcinella op vakantie’ past goed bij de actuele situatie eind 18e eeuw: de toneelschrijver Carlo Goldoni koos ervoor om Pulcinella niet als karakter op het toneel te laten terugkeren in zijn stukken.
Het kleurgebruik is typisch rococo met de lichte, blauwe en roze kleuren.
Ca’Rezzonico
Deze twee fresco’s van Tiepolo zijn te bewonderen in het Museo del Settecento Veneziano (Museum van het Venetië in de 18e eeuw). Dit museum bevindt zich in Ca’ Rezzonico in de wijk Dorsoduro. Alleen al om de pracht en praal van dit statige paleis uit de rococo is het een bezoek waard. De foto bij dit hoofdstuk van de gondel met kap, nam ik in de hal van de entree van dit prachtige paleis.
Ca’Rezzonico
Gedicht Rococo
Een mooi gedicht dat bij de stijl van de Tiepolo’s past, is het gedicht ‘Rococo’ uit de bundel Kaleidoscoop, geschreven op 20 oktober 1936.
Rococo
Haar witgeschoeide voetjes zijn zoo klein,
Dat ze in een flinke mannenhand verdwijnen.
Ze glimlacht zoetjes, maar het is niet rein.
Ze wil graag kinderlijk onschuldig schijnen.
En daarom overschaduwt haar een fijn
Gevlochten tuinhoed; zilverblond verdwijnen
Heur haren tusschen gaas en groen satijn.
En argloos tenger heft met strakke lijnen
De hals zich uit de flets vergeelde kant.
En bijna jeugdig zijn de donscontouren
Der wangen, maar zij kunnen niet vervoeren,
Omdat dit blozen slechts verraadt
Dat ze overrijp is, en niet meer verzaadt
Den jongeling, die lief speelt met haar hand.
Hierbij past ook het schilderij van Pietro Longhi ‘De charlatan’ (ook te zien in Ca’Rezzonico). Let op de witgeschoeide voetjes.
De charlatan – Pietro Longhi, 757
‘De charlatan’ (1757) door Pietro Longhi, stijl: rococo, olie op canvas. Te zien: Ca’Rezzonico, Museo del Settecento, Venetië.
Links
- voorbeelden van werken van Giandomenico Tiepolo, Cultural Institute
- Museo Correr over Tiepolo
- voorbeelden met hogere resolutie
- download naar artikel ‘The pictorial wit of Domenico Tiepolo‘ (thesis)
- Rezzonico, rococo
- wga.hu, Pulcinella and the tumblers
- Voorbeelden uit de Pulcinella-reeks
0 reacties