Laatste update op 18 november 2017

Er hangen maar liefst drie werken van de wereldberoemde Nederlandse schilder Jeroen Bosch (ook bekend onder de namen Jeroen van Aeken, Jheronimus en Hiëronymus) in Venetië. Je vindt ze alle drie in het Palazzo Ducale (dogepaleis). Tot voor kort hingen ze in de Sala del Magistrato alle Leggi, maar rondom de viering 500 jaar Jheronimus Bosch (in 2015/2016) zijn deze werken gerestaureerd en nu maken ze deel uit van een tentoonstelling in het dogepaleis.

Toen het restauratieproject van de Venetiaanse Bosch-schilderijen net was gestart in 2014, heb ik als poorter van Venetië een lezing van Matthijs Ilsink en Bernard Aikema bijgewoond. Zij waren intensief bij de restauratie betrokken. In maart 2017 heb ik de Bosch-tentoonstelling in het dogepaleis bezocht en het voelde als een voorrecht om het resultaat in het echt te kunnen bekijken. Aikema leidt de tentoonstelling ter plekke persoonlijk in (weliswaar digitaal, maar toch).

Dit zijn de drie schilderwerken van Bosch die zich in Venetië bevinden:

  • Het martelaarschap van de H. Liberata.
  • De kluizenaars (ook bekend als het ‘Heremieten-triptiek’ met de drie vroegchristelijke heiligen Antonius, Hiëronymus en Egidius).
  • Het paradijs (onderdeel van vier hiernamaals-panelen die in Palazzo Grimani worden getoond).
Hieronymus Bosch - gerestaureerde drieluik, Palazzo Ducale

Hieronymus Bosch – gerestaureerde drieluik, Palazzo Ducale

Vooral ‘De tuin der lusten’ (Museo Nacional del Prado, Madrid) en ‘Het Paradijs’ (Palazzo Ducale, Venetië) zijn bekende werken van Jeroen Bosch. Hij schilderde vernieuwend en in een kenmerkende, bizarre stijl: niet de mooie buitenkant, maar de lelijke binnenkant van de mens (figuurlijk). Allerlei gebruikelijke motieven benaderde hij vanuit een volledig eigen perspectief.

Jeroen Bosch leefde van circa 1450 tot 1516 in ‘s-Hertogenbosch. Hij werd er geboren en stierf er ook, waarschijnlijk aan de pest. Er wordt beweerd dat hij nooit buiten de stad is geweest. Hieraan twijfelen sommigen, aangezien de superrijke Venetiaanse familie Grimani in het bezit was van schilderijen van Jeroen Bosch en omdat hij Italiaanse kleding in zijn schilderijen verwerkte. Marcantonio Michiel (1484–1552) documenteerde als eerste de in Venetië aanwezige kunst in een lijst. Zijn verzamellijst van kunst is bekend onder de naam ‘de Macaronica’. Hierin staat ook een schilderij van Bosch beschreven.

Hieronymus Bosch - detail gerestaureerd schilderij Palazzo Ducale

Hieronymus Bosch – detail gerestaureerd schilderij Palazzo Ducale

Bernard Aikema, hoogleraar aan de universiteit van Verona, heeft een plausibele theorie over de relatie tussen Bosch, Venetië en Italië en via welke weg zijn schilderijen in de waterstad terecht zijn gekomen. Uit zijn verhaal blijkt dat Bosch waarschijnlijk nooit zelf in Venetië is geweest. Aikema vermoedt dat een Limburgse handelaar een rol heeft gespeeld in de route van zijn kunstwerken van Den Bosch naar Venetië. Martijn Ilsink schreef een interessant verslag (foto’s!) van het bezoek aan Venetië van een team van het Het Bosch Research and Conservation Project. Ze onderzochten de schilderijen en regelden hun komst naar Nederland.

Ten slotte nog een weetje, nu het toch over Nederlandse schilders en hun link met Venetië gaat.… De schilderijen met de stadsgezichten van Guardi en Canaletto zijn bekend geworden als schoolvoorbeelden van de zogenaamde Vedute-kunst (zogenaamde stadsgezichten) van Venetië. Maar wie was hun inspiratiebron? Dat was de Nederlander Van Wittelt (Vitelli, 1697) die de kunst van het schilderen van stadsgezichten naar Venetië bracht.

Jheronimus Bosch in Venetie van Rop Zoutberg on Vimeo

Gedicht Jeroen Bosch

Het gedicht ‘Jeroen Bosch’ van Willem de Mérode staat in zijn bundel Kaleidoscoop en is geschreven op 11 oktober 1936. Het is daarmee een van zijn latere gedichten. Ik vind het bijzonder dat juist dit gedicht in een bundel met de naam Kaleidoscoop is opgenomen, want hoewel je in zo’n apparaat allerlei afwisselende patronen vanuit verschillende hoeken kunt bekijken, je ziet alleen symmetrische patronen tot in perfectie. Ook in de schilderijen van Bosch zijn veel verschillende dingen te zien, maar er is geen enkele symmetrie en het totaalplaatje komt vaak bijna dystopisch over (en daardoor bijna automatisch ook het gedicht van De Mérode).

Jeroen Bosch

Hij werd bezocht door duivelen en spoken.
Afschuwlijker dan in de diepzee Ieeft
Is het gebroed dat om hem zwemt en zweeft.
Hij weet niet meer, dat hij met witte knoken
Zich vastklemt, maar ziet de eigen adem rooken
Van angst; het zweetend lichaam rilt en brandt.
BeëIzebul streelt met fluweelen hand
En heeft hem met een grauw den nek gebroken.

Hij voelt de wellust wellen in zijn Ieden.
Met de oogen toe ziet hij het zoetste naakt.
Stamelt hij lustwoorden of zijn ’t gebeden?
Is hij tot een zacht lijf of ’t kruis genaakt?
‘Leid mij niet in bekoring’ … afgestreden
Schildert hij, in den zuivren dag ontwaakt.

Uit: Kaleidoscoop, geschreven op 11 oktober 1936

Houd je van muziek? Proef van het Bosch Requiem

Robert Zuidam.com – Bosch Requiem

Overige interessante links

Chris de Engelsman – kunstkolom: Jeroen Bosch
groene.nl – De duivelmaker (tip!)

Nieuwsberichten over komst schilderijen:

dichtbij.nl – schilderijen Jeroen Bosch komen tijdelijk naar Den Bosch, en
bd.nl – werken Bosch uit Venetië komen naar Den Bosch.

Jeroen Bosch in Venetië, verslag van een lezing van professor Henk van Os


0 reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

+ 25 = 26

Pageviews voor omzetting: 2033 Mastodon