Venetië-weetjes

Laatste update op 8 mei 2020

Op deze pagina vind je een bonte mix van allerlei weetjes over Venetië. Waarom heet wijn in Venetië eigenlijk ‘ombre? Hoe kan het dat er ooit een paus in Venetië is gekozen in plaats van in het Vaticaan? Je komt het hier te weten. Onderaan de pagina is een overzichtje opgenomen van dingen die uit Venetië komen, zoals de woorden ciao en getto en je ziet Venetië in getallen. Veel plezier!

Over de doge

Het woord Doge is afgeleid van het Latijnse Dux, leider. De doge stond aan het hoofd van de republiek. Zijn echtgenote was de dogaressa. De kroon van de doge is een bijzonder hoofddeksel, het heet de Corno Rosso.

Het Gouden Boek van de aristocratie

Libro d’Argento (zilveren boek, Museum Correr)

Om tot doge te worden verkozen, moest je tot de adel behoren. In Venetië moest je daarvoor zijn opgenomen in het register van het adelboek dat vanaf de 16e eeuw bestond. Het zogenaamde Gouden Boek van de aristocratie (libro d’oro). Om hierin te kunnen komen moest men aan strenge eisen voldoen. Wie niet in het boek stond, maakte geen deel uit van de aristocratie en kon geen openbare functie vervullen (Michelin, De groene gids). Overigens kon je je wel inkopen in de adel, zoals de zeer rijke familie Labia deed. Het Gouden Boek is tegenwoordig te vinden in de rijksarchieven in het klooster van Chiesa Santa Maria Gloriosa dei Frari.

Pilaren op piazzetta San Marco brengen onheil

Tussen de zuilen op de piazzetta van San Marco vonden vroeger folteringen en openbare executies plaats. Bijgelovige Venetianen lopen nog steeds niet tussen deze pilaren door, want dat zou onheil brengen. Lees het verhaal over deze zuilen met San Marco en San Teodoro maar eens.

Vetruvius-man van Leonardo da Vinci

Vetruviusman Leonardo da Vinci, eigendom van Gallerie dell’Accademia Venetië

Je kent ongetwijfeld de tekening van Leonardo da Vinci met de naakte man in twee houdingen binnen een cirkel en een vierkant. Wist je dat deze tekening in Venetië ligt? Helaas wordt het alleen bij uitzondering getoond om het fragiele papier zo goed mogelijk te bewaren.

Paarden in Venetië?!

Gedurende de middeleeuwen reisde men niet alleen per gondel door Venetië, men ging ook te paard door de straatjes van de stad. Dat was heel gebruikelijk in die tijd dat de stad nog niet geplaveid was. Maar toen de bevolking groeide, raakten de kleine straten overvol en vanaf 1291 moest men in het hart van Venetië, bij de San Salvador-kerk afstijgen en het paard vandaar verder aan de teugel voeren.

Bij Piazza San Marco moest men de paarden in de buurt van de Torre dell’Orologio vastbinden. In die tijd stond hier een groepje vijgenbomen (bronnen: Venice on Foot, Hugh A. Douglas). Trouwens, hoogwaardigheidsbekleders konden vroeger te paard naar de top van de campanile: lopend naar boven dat was natuurlijk ondenkbaar voor vip’s.

Markering waterpeil onder water

Toen in de 18e eeuw het eerste gedeelte van Riva degli Schiavoni werd voltooid, is door het Venetiaanse gezag besloten dat in de huizen en de kade de letter C (Commune Marino) moest worden gegraveerd. Dit diende als markering/alarmpeil voor hoogwater. Tegenwoordig zijn deze gegraveerde letters nauwelijks meer te vinden omdat de meeste zich onder water bevinden (bron: Michelin, De Groene Gids).

Paus in 1799 gekozen in Venetië

In 1799 vond het conclaaf voor de verkiezing van de nieuwe paus en de viering van de pontificale mis op het eiland San Giorgio Maggiore plaats. De reden hiervoor was dat Rome nog door de Franse troepen was bezet toen paus Pius VI stierf.

Wreedheden in Venetië

Het carnaval was tijdens de renaissance groter in Rome dan in Venetië. Bij de opening van het carnaval hield men er een wrede traditie op na, die een vervolg kreeg bij het carnaval in Venetië. In Rome was namelijk de Via Lata het decor van de start van een bizarre wedstrijd: kinderen, ezels, manken, buffels, kreupelen, dwergen of bejaarde joden werden de straat door gejaagd. Daarbij werden de ‘atleten’ tijdens de race ook nog eens door het publiek bekogeld met allerhande voorwerpen en etenswaren. In Venetië was het gebruikelijk dat schaars geklede, bij voorkeur dikke joden mee moesten doen aan de ‘jodenrennen’ door de straten van de stad waarbij ze het mikpunt van spot van de christenen waren. Bron onder andere de smaak van Italië »

Ombre = wijn

Ombre betekent schaduw in het Italiaans. Over waarom de Venetianen hun wijn ombre zijn gaan noemen, bestaan verschillende verhalen. Allereerst moet je je realiseren dat wijn altijd al een belangrijke drank is geweest voor de Venetianen: het was niet gemakkelijk om aan schoon drinkwater te komen. Ter illustratie: zelfs gevangenen in de pozzi hadden recht op behoorlijke wijn. Er wordt wel gezegd dat een goede wijn in de schaduw moet worden gedronken. Dat blijkt wel uit het verhaal dat een varende wijnverkoper telkens bij Piazza San Marco (toen er nog een kanaal liep) in de schaduw van de Campanile probeerde te blijven om de wijn koel te houden. Andere bronnen beweren dat de marktkraamhouders op het plein hun kraampje met de schaduw mee verplaatsten. Het zou ook van de oude maateenheid ombra van 100 ml kunnen zijn afgeleid.

Het verhaal over de verkoper die met zijn boot in de schaduw van de Campanile probeert te blijven, spreekt me aan maar lijkt het meest onlogisch. De campanile dateert uit 1173, terwijl het kanaal naast Piazza San Marco vlak daarna al (in 1177) werd gedempt. Dit is bekend vanwege de verzoening in Venetië tussen Frederik Barbarossa en paus Alexander III (oorsprong ceremonie Het huwelijk van Venetië en de zee). Het kanaal was dus al snel verdwenen nadat de campanile was gebouwd. Een kraampje verplaatsen lijkt ook niet logisch. Het is veel werk, en als je de schilderijen kent met het tafereel van de markt op Piazza San Marco bekijkt met de vele kraampjes dan lijkt ook dit niet zo’n aannemelijke uitleg.
Zie ook Andar per ombre »

Gabriël op de campanile

Gabriel op de Campanile

Bovenop de top van de campanile staat het beeld van aartsengel Gabriël. De legende vertelt dat de engel op miraculeuze wijze de instorting van de campanile in 1902 overleefde. Het beeld zou op gracieuze wijze zijn geland, recht voor de deur van de San Marco Basiliek.

Andere weetjes en verhalen over Venetië vind je hier »

En dit komt allemaal uit Venetië

• het voorgerecht carpaccio – Naar verluidt ontwierp, bedacht Cipriani het gerecht voor gravin Amalia Nani Mocenigo, een adellijke dame, omdat zij van haar huisarts had gehoord dat ze geen gekookt vlees meer mocht eten. Hij vernoemde het gerecht naar de Venetiaanse schilder Carpaccio
• het apenstaartje @ – Het teken duikt voor het eerst op in de zestiende eeuw in Italië in economische documenten van Venetiaanse kooplieden en is hij duidelijk te zien in een document uit 1536. Het teken @ werd in de handel in de Venetiaanse tijd gebruikt als afkorting voor ‘amphora’ (Grieks voor kruik), een maateenheid uit het oude Griekenland en Rome. Bron citaat: geschiedenisanekdotes.nl »
• de vork – De vork werd pas in de 15de eeuw uitgevonden. Messen en lepels werden al door de Grieken en Romeinen gebruikt, maar de kippenboutjes en de rest werden gewoon met de hand gegeten. Totdat een dame in Venetië, de echtgenote van de edelman Domenico Silvio, daar genoeg van kreeg en de vork uitvond. Maar de vork werd in het begin alleen maar gebruikt voor fruit. Bron citaat: geschiedenisanekdotes.nl ». Het gekke is trouwens dat juist kip nog steeds met de hand mag worden gegeten volgens de etiquette.
• het woord getto – getto (ghetto in het Italiaans) stamt af van het woord gettare of gheta. Dit is het Italiaanse woord voor gietsel, het smelten van metalen respectievelijk slak, een overblijfsel van een ijzergieterij die in dat deel van de wijk Cannaregio stond voor de wapenfabrieken in die wijk. Sinds 1913 vind je hier de werkplaats van Fonderia Valese waar men ook nu nog ijzer smelt, o.a. voor de prachtige deurknoppen die je overal in Venetië ziet.
  Joden mochten niet buiten het Ghetto Nuove, een woonwijk in Cannaregio, wonen. Het was ze verboden zich in de stad zelf te vestigen en waren alleen welkom als handelaren. Zo ontstond het woord getto voor de plek waar alle joden gedwongen moesten wonen. Het Ghetto Nuove bood in eerste instantie, begin 16e eeuw, slechts plek voor 600 mensen. Door hoogbouw (lage plafonds, meer verdiepingen dan in gebouwen in de rest van Venetië, maar licht om instortingsgevaar vanwege de moeilijke fundering te voorkomen) werd het mogelijk dat er binnen een eeuw tijd 2000 mensen woonden. Juist deze plek was erg geschikt omdat er maar twee toegangswegen naar dit gedeelte waren. Dat was handig voor controle van de joden die na een bepaald tijdstip aan een avondklok werden gehouden. Zo probeerden ze omgang van joden met Venetiaanse vrouwen te voorkomen. De gemeenschap is uiteindelijk nagenoeg weggevaagd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Er wonen tegenwoordig nog zo’n 400 tot 500 joden in Venetië, maar slechts een klein deel daarvan woont nog in Cannaregio.
• het woord ciao – is van Venetiaanse origine. Vroeger groette men elkaar met ‘s-ciavo vostro’. Dit betekent “servo vostro, ai vostri ordini, schiavo vostro” (uw dienaar, tot uw dienst, ik ben uw slaaf). Langzamerhand verbasterde dit van “s-ciao” naar “ciao”. De Venetianen drukten op deze manier hun waardering voor de ander uit. Wellicht linkt de herkomst van het woord ook aan de Riva degli Schiavoni, een kade in Venetië. De kade is genoemd naar de handelaren uit Dalmatië (Schiavonia, het land van de Slaven) langs het Canale di San Marco. Venetianen gebruiken nog steeds vaak zowel Ciao als Servus.
• het woord arsenaal
• de eerste vrouw ter wereld met een universitaire graad: Elena Lucrezia Cornaro Piscopia (Venetië, 5 juni 1646 – Padua, 26 juli 1684)
• typisch Venetiaans: cicchetti, trammezini, Spritz, Pinot Grigio, vis, de San Marco leeuw, maskers, gondels, kant, glas, chocolade, geschept/gemarmerd papier, margerite (glasparels), furlane (pantoffels van de gondelier) en de tabarro (Venetiaanse mantel), de Baccari en de osteria (wijnbar)

Getallen

In Venetië vind je:

• bijna 1.100 wapenschilden
• 118 bruggen
• rond de 2.650 straatjes
• bijna 220 publieke waterputten (naast circa 15 private)
• ongeveer 6.500 kunstwerken in allerlei vormen in de publieke ruimte
• ruim 430 bruggen
• 182 kanalen
• zo’n 120 kerken
• ruim 400 traditionele zwarte gondels
• de meeste toeristen in absoluut aantal per jaar, meer dan welke stad ook ter wereld

Tips Google Play Apps voor Venetië

Zoek in Google Play op de vetgedrukte term:

• The secrets of Doge’s palace, officiële app van Fondazione Musei Civici di Venezia met veel interessante (en accurate) informatie over Venetië en het Dogepaleis. Hapert helaas soms
• Venice City Guide, app van Tripadvisor
• High tide in Venice, hi!tide Venezia en Acqua Alta Venezia, apps voor laatste info over acqua alta in Venetië
• Venezia Tracker, app met historische/culturele anekdotes over dat wat je ziet
• Venice City Guide, app van Guidepal, een Venetië-gids
• Venice Nizioleti Premium, app met zes routes voor een nieuwe blik op Venetië
• Explore Venice, app door studenten van Let’s go met vijf routes door Venetië
• Venice Travel Guide, app Tourism Audio Venice Travel met informatie via GPS
• MapsWithMe Pro, offline plattegronden