Venetiaans glas

Laatste update op 8 mei 2020

Glaswerk en glasblazen

Venetië kent verschillende typisch Venetiaanse producten, zoals geschept papier, chocolade, kant en glaswerk. Het laatste is het bekendst. Het glasblazen werd in Venetië al vroeg tot een ware kunst verheven en het glas is wereldwijd nog steeds heel gewild. Het meeste glas werd (en wordt nog steeds) op het eiland Murano geblazen.

Groot glaskunstwerk op een pleintje op Murano

Aangezien ik tijdens mijn verblijven in Venetië steeds koos voor een appartement op Murano, heb ik wel wat met het glas. Je kunt er gewoon niet omheen daar of het nu kunst is of kitsch. Er zijn verschillende prachtige glaskunstwerken in de openbare ruimte te bewonderen en je kunt op het eiland het glasmuseum bezoeken, wat overigens zeer de moeite waard is.

Verovering glasblaastechniek

Venetië nam in de dertiende eeuw Syrische glasblazers krijgsgevangen bij de verovering van het Byzantijnse rijk en daarmee had men de kennis van de glasblaastechniek veroverd. Technieken werden vervolgens verbeterd, uitgebreid en verfijnd. En zo groeide Venetië uit tot dé glasstad van de wereld.

Hardhandig monopolie

Om het monopolie te houden op de producten van dit verdienstelijke ambacht, werd al snel besloten dat uitsluitend Venetiaanse arbeidskrachten mochten glasblazen. De werkplaatsen van glasblazers waren tot 1291 in Venetië zelf gevestigd. Daarna moesten alle ovens naar het eiland Murano worden verplaatst onder het mom van het brandgevaar voor de stad. Dat was een plausibele reden, maar een belangrijke bijbedoeling was de glasblazers te dwingen hun technieken geheim te houden. Glasblazers werden verordonneerd het eiland Murano niet meer te verlaten en vanwege de kleine oppervlakte van het eiland was dit natuurlijk heel goed controleerbaar. Op vluchten stond de doodstraf. De ingrediënten van het vakmanschap van de glasblazers waren tot staatsgeheim verklaard. Vanaf het moment dat de glasblazers naar Murano verkasten, nam de vaardigheid van de glasblazers een hoge vlucht. Het gemeentemuseum te Den Haag vermeldde op haar site:

“Doordat zij daar (Murano) dicht bij elkaar zaten en zeer goed waren georganiseerd, ontwikkelden zij hoogstaande blaas- en decoratietechnieken, die van gildemeester op gezel werden doorgegeven.”

Glasblazers en hun penibele positie in Venetië

oude glasovens, Murano

Glasblazers hadden te maken met zowel voor- als nadelen van hun vakmanschap. De vaklieden mochten weliswaar niet meer van het eiland Murano af, maar daar stond bijvoorbeeld tegenover dat hun dochters zonder bruidsschat of adelstand toch met Venetiaanse edelmannen mochten trouwen. Verder hoefden de glasblazers een paar maanden per jaar niet te werken; het idee was dat ze op die manier gezond zouden blijven. Verder konden ze niet zomaar worden ontslagen en kregen ze pensioen, wat voor die tijd uiteraard nogal ongebruikelijk was. Koos een glasblazer er toch voor om het eiland (stiekem) te verlaten en onder te duiken in Europa, dan kon deze rekenen op eliminatie door de Venetiaanse geheime dienst. De verraders werden opgespoord en uitgeschakeld om informatieoverdracht over het beroep te voorkomen.

Kristalglas, gekleurd glas, spiegelglas

Naast zuiver kristalglas, dat oorspronkelijk uit Venetië afkomstig is, maakte men ook spiegels. Tegenwoordig zijn spiegels simpele gebruiksvoorwerpen die je in je handtasje kunt meenemen, maar in die tijd hadden maar weinigen een spiegel. Een ander typisch kenmerk van de Venetiaanse glaskunst is het gebruik van verschillende kleuren glas

voorbeeld van glasbeads

door elkaar. Denk hierbij aan de bekende glaskralen (zogenaamde ‘beads’) die in sieraden worden gebruikt. Voor de ruilhandel in Afrika zijn ontstellend veel beads gemaakt in Venetië. Dit begon al in de vroege 15e eeuw. In het glasmuseum zijn bijzondere, soms zeer oude, stukken en kunstwerken te zien zijn. Heel interessant vond ik de uitleg over hoe beads werden gemaakt.

Uiteraard kun je op het eiland ook glaswerkplaatsen bezoeken, waar nog steeds volgens eeuwenoude traditie glas wordt geblazen. Zo’n bezoekje is tegenwoordig trouwens een wel erg toeristisch uitstapje geworden: men probeert toeristen vanaf het Piazza San Marco in boten naar Murano te lokken. De overtocht biedt men gratis aan, in de hoop dat je jezelf min of meer verplicht voelt toch een (veel te duur) glaskunstwerk aan te schaffen ook al was je dat niet van plan. Of anders wellicht iets van de goedkope glaskitsch, die weliswaar op Murano wordt verkocht, maar hoogstwaarschijnlijk in Tsjechië is gemaakt. Tja.

Gedicht De glasblazer

Het gedicht dat ik bij de glasblaastraditie heb uitgekozen heet heel toepasselijk ‘De glasblazer’. Willem de Mérode schreef het in juni 1928 na een rondleiding in de (nog steeds bekende) glasfabriek te Leerdam. Het gedicht komt uit Verzamelde Gedichten.

glas Murano beads

‘De glasblazer’ kwam voort uit de vriendschap tussen Willem de Mérode en Karel Wasch (1886-1967). Ze kenden elkaar via het blad Het Getij. Karel Wasch was directiesecretaris van de Glasfabriek Leerdam, maar hij had ook literaire aspiraties. Er zijn verschillende publicaties van hem verkrijgbaar, waaronder ‘Gedichten’ en ‘De loutere bloem’. Karel Wasch was overigens een belangrijke figuur voor De Mérode, want hij verzorgde een deel van de gevangeniscorrespondentie[1] van De Mérode. Dat was erg belangrijk voor hem, want het postproces was vrij bijzonder: De Mérode mocht namelijk maar weinig brieven versturen. Dit noodzaakte hem verschillende brieven op een paar vellen te schrijven en in één keer te versturen. De ontvangers, onder wie Karel, zorgden dan voor verdere verspreiding.

Vanaf 1918 correspondeerden De Mérode en Wasch regelmatig met elkaar, maar fysieke ontmoetingen waren er nauwelijks. Tijdens één van de sporadische ontmoetingen gaf Karel Wasch een rondleiding aan Willem de Mérode en zijn vrienden Bram en Kees in de glasfabriek te Leerdam. Dit was de directe aanleiding voor het schrijven van het gedicht ‘De glasblazer’.

[1] Werkman, Bitterzoete overvloed, 2011, p. 142.

De glasblazer

Glasblazer zwoegt op een glasbel
(foto: Sabine van Erp , CC0 public domain)

Ik schep den Schepper na; door vuur
En wind vorm ik een leven puur.
De slechte stof wordt door mijn macht
Herboren tot een loutre pracht,
Door ’t vuur tot in de kern doorgloeid
Geeft het zich over en het vloeit,
En ’t kleurloos ziedend kristallijn
Omsluit des hemels zevenschijn.
Dan neem ik uit de heete wel
Een druppel, en ik blaas de bel,
En naar mijn adem wil en drijft
Wordt een gestalte en beklijft:
En kelk en kroes, bokaal en bal,
Verklankt en spiegelt het heelal,
En het gelaat en het gebaar
Van schepper en van beeldenaar.
Oh Levensadem, Geestesgloed,
Al wat Gij wrocht, het is zéér goed.
Doorvaar mij, Wind, doorlaai mij, Vuur,
Herschep mijn hart, dan schep ik puur!