Laatste update op 8 mei 2020

De oplettende (betalende) bezoeker kan in de muur van het dogepaleis een paar bijzondere bas-reliëfs ontdekken: de zogenaamde Bocca di Leone, stenen leeuwenbekken die als een soort brievenbus fungeerden. Ze hebben de tand des tijds niet allemaal goed doorstaan, maar de leeuwenbekken vertellen een mooi, typisch Venetiaans verhaal.

Bocca di Leone, Dogepaleis Venetië

Bocca di Leone, Dogepaleis Venetië

De tekst onder de opening van de leeuwenbek met de kop (zie foto) luidt: “Geheime kennisgeving tegen degenen, die diensten en plichten verheimelijken of in het geheim afspreken om hun ware gewin te verbergen.” Mensen konden er dus kennisgevingen in posten.

Ouderwetse kliklijn

De leeuwenbekken werden gebruikt om anoniem aangifte te doen van misstanden zoals belastingontduiking, omkoperij en verduistering van staatsgeld. Ze werden ook wel Bocche della verità genoemd; ‘monden van de waarheid’ en ze fungeerden als het ware als een middeleeuwse kliklijn. Men deponeerde simpelweg een papier met de omschrijving van het probleem in de bek van de leeuw. Door de anonieme wijze van aangifte hoefde men niet bang te zijn voor vervelende persoonlijke consequenties.

De leeuwenbekken werden in gebruik genomen op last van de Raad van Tien die na de opstand van Bajamonte Tiepolo in het leven werd geroepen. Het dogepaleis had verschillende leeuwenbekken in gebruik, bijvoorbeeld in de muren van de loggia, de Sala della Bussola en de Sala della Quarantia Criminale; iedere magistraat had zo zijn eigen leeuwenbek. Per leeuwenbek kon men klikken over een specifiek onderwerp.

De leeuwenbekken ontstonden na de opstand van

Verschillende soorten leeuwenmuilen

Bocca di Leone – dogepaleis Venetië, buitengalerij eerste verdieping

Bocca di Leone – dogepaleis Venetië, buitengalerij eerste verdieping

 

In het verleden waren er veel meer van die leeuwenbekken in de stad. Elk district had er wel één en je vond ze aan de muren van openbare gebouwen. Helaas zijn de meeste vernield op last van Napoleon. Hij liet veel typisch Venetiaanse dingen vernietigen omdat die symbool stonden voor de oude Venetiaanse autoriteiten. De leeuwenbek was daar een van; de vormgeving was immers een leeuw, het symbool van San Marco. De overgebleven leeuwenbekken tref je onder andere aan in de muur van het dogepaleis en aan de linkerkant van de voordeur van de Santa Maria della Visitazione aan de Zattere in Sestiere Dorsoduro.

De districtshoofden konden de brievenbus aan de achterzijde openen met een sleutel die de magistraat beheerde. Iedere leeuwenbek was bedoeld voor klachten over een specifiek onderwerp. Zo was leeuwenbek van de Santa Maria della Visitazione speciaal bedoeld voor klachten over de volksgezondheid. Je kunt je misschien voorstellen dat hier nogal wat post in werd geduwd gedurende uitbraken van de Zwarte Dood (de pestgolven) als men het vermoeden had dat iemand de ziekte onder de leden had. Iedereen wilde natuurlijk voorkomen te worden aangestoken door een ander. Maar zieke mensen wilden liever thuis uitzieken, want als men vermoedde dat je de pest had, werd je afgevoerd naar het eiland Lazaretto Vecchio in de lagune … en daar kwamen maar weinigen levend van terug.

Voor als je een keer in Venetië bent, gespaarde leeuwenbekken vind je onder andere hier:

  • binnenplaats dogepaleis, buitengalerij eerste verdieping;
  • Museum Correr;
  • Chiesa di San Martino in Castello, rechts van de ingang (zie ook: Churches of Venice)
  • Santa Maria della Visitazione (ook wel Il Gesuati) aan de Zattere in de wijk Dorsoduro;
  • bij de hoofdingang van de Vanderbilt Law School of Venice (waarschijnlijk een replica, niet door mij geverifieerd);
  • wellicht in het museum op het eiland Torcello (ook niet geverifieerd).

Controle na ontvangst

De leeuwenbekken vormden weliswaar een directe spreekbuis met de autoriteiten, het betekende gelukkig niet dat je automatisch werd opgepakt als er een aangifte tegen je werd gedaan. Het systeem was goed uitgedacht en de ontvangen informatie werd niet alleen bekeken en gewogen, er was ook onderzoek en bewijsmateriaal nodig voordat men iemand arresteerde. Verder werden anonieme aanklachten pas in behandeling genomen als er ten minste twee getuigen in de aanklacht stonden vermeld. Op last van de Raad van Tien werden klachten verbrand als er geen handtekening van de aanklager in de klacht stond en als er geen betrouwbare getuigen waren vermeld.

Gedicht ‘De slang’

Het gedicht ‘De slang’ dat ik bij dit onderwerp heb gekozen. De Mérode schreef het in mei 1932, maar hij bundelde het nooit. Het verscheen pas in 1987 in zijn Verzamelde Gedichten. Het gedicht gaat heel toepasselijk over een roddeltante. Ze is geen leeuw, maar een slang. Ze gebruikt eveneens haar mond; niet om brieven van klikspanen te ontvangen, maar om scherp roddelwerk de wereld in te strooien. Je kunt uit het gedicht proeven hoezeer ze hiervan geniet. Ik stel me zo voor dat ze precies weet wie er in de stad ten prooi is gevallen aan de pest, en een ommetje maakt om dit rond te vertellen. Wie weet gooit ze nog een extra aanklacht in een leeuwenbek.

De slang

Ze is opgetogen door de buurt gegaan
En heeft het laatst sensatienieuws besproken
Met naaisters en die in de winkels staan.
Het kwaad gesierd en ’t goede afgebroken.

De rijke zieke heeft zij zeer gevleid:
‘Wat is er veel van Gods genade noodig,
Om ’t leed te dragen, dat u rustig lijdt.’
Voor armen acht zij Gods hulp overbodig.

Zij knabbelt koekjes en nipt van haar thee,
En zuigt de zoete prikklende pralines
Der laster – maar de looze Ongeziene
Proeft heimlijk van haar lekkernijen mee.

‘Mijn man zegt ook…’ luidt haar orakeltaal.
Ze zwaait de hel–, en kiert den hemel open.
Van wie den smallen weg ten hemel loopen,
Weet zij ‘toevallig’ een pikant verhaal.

Kletsende vroomheid kan zoo zalig bang
Over ’t bederf van andre zielen rillen. –
Voelt ge op uw borst geen kille kronkels trillen?
En hoort ge ’t heete sissen niet der Slang?

Uit: Verzamelde Gedichten, nalezing VIII. Geschreven de maand mei, 1932

* Bas-reliëf: een beeldhouwwerk dat half uitsteekt boven het draagvlak zonder losstaande beelden.

bocca di leoni

Voorbeelden van verschillende leeuwenbekken (foto alloggibarbaria.blogspot.com)

Links


0 reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

8 + 1 =

Pageviews voor omzetting: 771 Mastodon