Laatste update op 18 November 2017
If you know a little bit about classical music, you must have heard the name Vivaldi. Antonio Vivaldi was a composer from Venice (1678-1741). He wrote over 770 pieces of music and he is famous worldwide for his piece ‘The four seaons’, in Italian: “le quattro stagioni”. Because of his red hear, Vivaldi was called Il Prete Rosso: the red priest.
Vivaldi, “Il Prete Rosso”
At first Vivaldi’s intention was to become priest; he was even ordained a priest. Because of astmethic disorder he could not practise this profession. Vivaldi had always had a love for music and when he decided to give up the priesthood, he devoted himself to music. He became conducter of the choir and the orchestra and violin-teacher at the Ospedale della Pietà, aVenetian orphanage. He taught the violin to young gifted Venetian orphan girls. The recitals these girls performed had a very good reputation: notables from over the world visited the recitals. In those days, you had to visit one of the concerts if you were somebody of importance.
Confusion
In Venice there is a church known as La Pietà, or Vivaldi’s church. Officialy, this church De kerk is called Chiesa (di Santa Maria) della Pietà. Many people assume that this is the church Vivaldi used to teach the orphan girls how to play the violin, but this is a mistake. Actually, this church was built after Vivaldi’s death. The major part of Vivaldi’s life was situated in the building next to (or across if you prefer) the church: this was the Ospedale della Pietà (hence not the Chiesa). Nowadays Hotel Metropôle is located in this building. Maybe the confusion arose because of the baby hatch in the church in which one could leave orphans (baby’s only) behind. This hatch, the scaffetta, could be found in the wall of the Chiesa della Pietà. The hatch cannot be seen by the public, however, quite soon a plaque was placed to the wall on order of the doge with a warning not to leave children behind of parents with means. This plaque is visible for the public (outside to your right, facing the church)
How the orphanage functioned
brandmerk weeskinderen Ospedale della Pietà
The original ospedale was founded around 1340 in the San Giovanni in Bragora, one of the most ancient churches of Venice. This is also the church where Vivaldi was baptised. The commitment of Vivaldi to La Pietà and the talented musical orphan girls does not seem such a coincidence. The Ospedale della Pietà moved to the Riva della Schiavoni. In that time Venice had four ospedali (literal: hospital) who took care of the well-being of sick, poor and homeless. Each ospedale had its own specialisation. The only requirement to be accepted to the orphanage was that the child in question had to be an illegitimate child.
Het babyluik
De Pietà-kerk vanaf San Giorgio
Een kind achterlaten was een hachelijke onderneming. Ongewenste kinderen werden in de scaffetta gelegd, een soort babyluik in de stenen muur dat aan de buitenkant kon worden geopend. Het fungeerde als draailuik. De baby moest erin worden gelegd en vervolgens moest het luik worden gedraaid. Vervolgens rinkelde degene die het kind achterliet (meestal de moeder, vaak een hoer of courtisane) de bel en maakte zich uit de voeten. Wat veel mensen niet weten, is dat het luik bedoeld was voor pasgeboren baby’s. Je moet je daarbij voorstellen dat een iets oudere baby niet meer in het luik paste, maar dat er wel is geprobeerd te grote baby’s achter te laten met alle pijnlijke gevolgen. Als de baby uiteindelijk was achtergelaten, betekende dat nog niet dat het zou overleven. In die tijd kon je niet even naar de winkel voor babyvoeding. Voor zo’n baby moest meteen een voedster worden gevonden: een vrouw die zelf net een kind had gekregen en nog borstvoeding gaf. Als dit niet op tijd lukte, stierf de baby van de honger. Voedsters werden vaak in de nabij gelegen bergen gevonden. Als dat lukte, verhuisde de baby tijdelijk naar de woning van de voedster.
Het achtergelaten kind werd in het boek ‘libri della scaffetta’ ingeschreven. Ook werd het gebrandmerkt met een P door de Medico Chirurgo. Het brandmerk moest diefstal van de baby voorkomen. Soms probeerde een voedster het weeskind zelf te houden, bijvoorbeeld als haar eigen baby was overleden. Zo’n brandmerk voorkwam dit. Het brandmerk werd overigens lange tijd niet als schande gezien: het betekende dat het kind een goede opleiding had gehad. Tot de 18e eeuw kwam de P op het linkerbovenarm, daarna koos men voor de voetzool. Uiteindelijk stopte men met het brandmerken in de 19e eeuw omdat het als barbaars werd gezien.
De herkomst van iedere vondeling werd strikt geheim gehouden. Sommige baby’s werden in vuile lappen achtergelaten, andere zagen er prachtig uit. Soms waren de kleren van zo’n kwaliteit dat het om een kind van een adellijke familie kon gaan. Zelden werd een kind later weer opgehaald door de ouders. Het was ook moeilijk om te bewijzen dat ze de echte ouders waren. Mensen die van plan waren hun baby later weer op te halen (vaak nadat het kind een opleiding had gehad), lieten bijvoorbeeld een afgescheurde speelkaart in de kleding van de baby achter. Met de andere helft konden ze dan later aantonen dat het kind echt bij hen hoorde.
Goed onderwijs
Zowel jongens als meisjes kregen onderwijs in het weeshuis tot hun tiende. Daarna gingen de jongens elders een vak leren. De meisjes kregen na hun tiende een opleiding tot een vak waarmee ze zelf de kost konden verdienen, zoals apotheker, kok, naaister, kantmaakster, zeilmaker, etc. Vanaf halverwege de zestiende eeuw kreeg een klein, getalenteerd gedeelte van de meisjes een muzikale training om te zingen of een instrument te bespelen. De concerten van deze meisjes werden zeer goed bezocht. Het ospedale had hieraan een belangrijke inkomstenbron. Vanaf 1703 gaf Vivaldi deze meisjes vioolles.
Waarschuwing van de doge
waarschuwingsplaquette voor de rijken
De kwaliteit van het onderwijs in het weeshuis moet niet worden onderschat. Op last van de doge werd een stenen tekst op het weeshuis aangebracht waar ouders ervoor werden gewaarschuwd hun legitieme kinderen achter te laten als ze zelf de mogelijkheid hadden om het kind op te voeden en in scholing te voorzien. Dit om te voorkomen dat het kind op kosten van de republiek zou worden opgevoed en kwalitatief hoog onderwijs kon volgen. De tekst luidt:
“Fulmini il Signor Dio di maledizione e di scomunica quelli che mandano o permettono che siano mandati i loro figli e figliole sia legittimi come naturali, in questo …’.” etc.
Dit betekent zoveel als: “Moge God de Heer al degenen met vervloeking en excommunicatie geselen die hun zonen en dochters – of ze nu wettig of buitenechtelijk zijn – naar dit hospitaal sturen of toestaan dat ze erheen worden gestuurd, als er voldoende vermogen en middelen zijn om hen zelf groot te brengen.”
De boodschap moge duidelijk zijn.
Museum, klein maar fijn
Het Ospedale della Pietà fungeert anno nu nog steeds, maar net even anders: als een kinderopvang en adoptiebureau. In Calle della Pietà, in een nauw straatje naast Hotel Metropôle vind je een klein juweel van een museum, namelijk het ‘Piccolo Museo della Pietà’. Hier zijn allerlei dingen uit de Vivaldi-tijd tentoongesteld, zoals handgeschreven muziekblad van Vivaldi en pagina’s van het ‘Libri della scaffetta’. Het boek fungeerde als catalogus. Iedere vondeling kreeg een nummer. Ook werd zijn/haar levensgeschiedenis gedocumenteerd. In dit kleine museum kun je ook originele instrumenten bezichtigen die door de muzikale weeskinderen werden bespeeld.
muziekinstrumenten en bladmuziek Vivaldi-museum
Links
Barbara Quick over Ospedale della Pietà »
Wikipedia-artikel over het ospedale »
Oxford Girls Choir, pdf »
Vivaldi-museum
Geboortehuis Vivaldi
0 Comments